انواع صنایع دستی چوبی

انواع صنایع دستی چوبی

صنایع دستی چوبی یکی از صنایع ظریف و جذابِ صنایع دستی است که هر کسی با دیدن آن به هنر و زیبایی آن پی می برد. یک اثر ظریف و زیبای چوبی که با دست خلق شده است، تا سالها نشان دهنده ذوق آفریننده آن است و از آنجایی که مواد اولیه ی آن که چوب است در بخشهایی از ایران به فراوانی و به طور طبیعی وجود دارند، انواع محصولات صنایع دستی که از چوب و یا ساقه درختان ساخته می شوند نیز مورد استقبال قرار گرفته است.

ساخت و تزئین چوب را به روش‌های تراش، برش؛ برش و بست و یا ترکیبی انجام می‌دهند. به تناسب بهره‌گیری از روش‌های ذکرشده، هنر درودگری سنتی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: خراطی، منبت‌کاری، مشبک‌کاری، گره چینی، معرق‌کاری، نازک‌کاری، خاتم‌کاری، معرق منبت، معرق خاتم و احجام چوبی.

آثار هنری چوبی با توجه به نوع کاربرد به‌صورت مسطح و حجمی با استفاده از طرح‌ها و نقش‌های سنتی ساخته و تزئین می‌شود. بهره‌گیری از رنگ، رگه‌ها و بافت طبیعی چوب از ویژگی‌هایی است که در ساخت این آثار، موردتوجه هنرمند قرار می‌گیرد. همچنین از گل‌میخ‌ها و یراق‌آلات فلزی به‌عنوان آرایه در هنرهای چوبی استفاده می‌شود.
پیکر تراشی (احجام چوبی سنتی ) :

پیکرتراشی چوب یکی از شاخه های صنایع دستی چوبی است که در آن پیکر تراش از احجام هندسی، آناتومی عمومی بدن انسان و پرندگان و حیوانات را در حالات مختلف طراحی کرده و با استفاده از ابزار و چوب مناسب طرح های مختلفی را به چوب انتقال میدهد و پیکر تراشی مینماید و آثار فاخر تاریخی از خود به یادگار میگذارد .

خراطی چوب :

خراطی چوب از جمله صنایع چوبی دستی ایران زمین است، که از گذشته های دور تداول و تدریج خود را در این عرصه حفظ کرده است. عمدتا این صنایع چوب را در نقاط پر چوب کشور بیشتر می توان رویت کرد. تراشیدن دورانی چوب به‌وسیله‌ی چرخ خراطی و مغار برای ساخت اشیایی با حجم متقارن و مدور را «خراطی» می‌گویند. این روش برای شکل‌دهی و تزئین سطح بیرونی و درونی اشیا به کار گرفته و محصولاتی از قبیل نرده، پایه‌ی میز و صندلی، ظروف، میل زورخانه و غیره ساخته می‌شود. چوب‌هایی که برای خراطی به کار گرفته می‌شوند اغلب دارای بافت و تراکم یکنواختی هستند.

در هنر خراطی به چوب های (نرم و مرطوب) مانند: چوب سفید، گردو، چنار، توسکا، بید و…می توان اشاره کرد. این صنایع چوبی دستی توجه بسیاری از جهانگردان را به خود جلب کرده تا نمایان گر و تصویرگر بخشی از هنر ایرانی باشد.

هنر خراطی که ترکیبی از حرکات دورانی دستگاه و تراشکاری هایی به سبک متقارن و افقی می باشد. که امروزه ابزارهای چوبی قدیم، جای خود را به ابزار های برقی و فلزی داده اند که در سرعت و آسودگی طراحان نیز تاثیری حائز اهمیت را اعمال کرده است .

معرق :

یکی از زیباترین هنرها و ظریف ترین کارها بر روی چوب معرق است. از طریق برش با سوزن به طور ظریف و دقیق طرح های چوبی زیبا را پدید می آورند و سپس روغن کاری می شود تا براق گردد. بریدن و کنار هم چسباندن قطعات مسطح چوبی خودرنگ و دیگر مواد (فلز و صدف) برای ایجاد پوشش تزئینی تخت بر اساس طرح‌ها و نقش‌های متنوع را «معرق‌کاری» می‌گویند. از معرق‌کاری برای ایجاد نقش و نگار بر سطح اشیایی مانند درب‌های ورودی، گنجه‌ها، صندوق، میز، پاراوان، قاب و همچنین ساخت تابلو با موضوع‌های گوناگون استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که چوب هر درخت به طور طبیعی دارای رنگ مخصوص به خود است که از این ویژگی برای ایجاد رنگ و بافت متفاوت در این رشته ی صنایع دستی چوبی استفاده می شود. معرق در کلمه به معنی وصله است. این هنر بیشتر برای تزئین به کار می رود و از جمله مهمترین محصولات آن می توان به سطح میز، انواع تابلوی نقاشی و خطاطی که به صورت معرق چوب اجرا می شوند، تزئین لوازم چوبی مانند کتابخانه و بوفه اشاره کرد. این شاخه ی صنایع چوب را می توان یکی از رشته های مهم در کارگاه های کوچک و یا مشاغل خانگی به شمار آورد.

خاتم کاری:

برش و کنار هم چیدن لایه‌های خاتم به‌صورت پیوسته برای ایجاد نقوش منظم هندسی جهت آراستن و پوشاندن کامل سطح اشیا را «خاتم‌کاری» می‌گویند. خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلث های کوچکی است که طرحهای گوناگون آن همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این شکل های هندسی را با قرار دادن مثلث هایی کوچک در کنار هم نقشبندی می کنند. می توان گفت کار خاتم نقشه های هندسی تشکیل شده از مثلثهای متساوی الاضلاع است که از عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج ساخته شده و معمولا به ضخامت دو میلیمتر در سطح اشیاء چسبانده می شوند. تزئین سطح اشیا به‌وسیله‌ی لایه‌های خاتم آخرین مرحله‌ی هنر خاتم است. پیچیده‌ترین و پرزحمت‌ترین کار این هنر، مرحله‌ی خاتم‌سازی است که با ساخت مفتول‌ها ظریف منشوری شکل از جنس‌های مختلف آغاز و با تهیه‌ی لایه‌های خاتم پایان می‌یابد. از مهم‌‌ترین ویژگی‌های خاتم‌کاری ایجاد سطحی با نقش‌های رنگین، منظم و هندسی است که از ترکیب و تکرار انبوه شکلی واحد (مثلث متساوی‌الاضلاع به ابعاد حداکثر دو میلی‌متر) حاصل می‌شود.

حصیربافی:

یکی از شاخه های صنایع دستی چوبی است که به ویژه در بین روستاییانی که در کنار دریا و رودخانه زندگی می کنند، رواج بیشتری دارد و علت آن گیاهان خودرویی است که در این مناطق و به ویژه در کنار مرداب ها می رویند. مواد اولیه حصیربافی شامل ساقه گندم، برنج، درخت نخل، گیاهانی مانند بامبو و ارغوان می باشد. در ایران این صنعت مختص شهرهای جنوبی است که دارای درخت های نخل هستند. البته در جاهای دیگر نیز تولید می شود اما بیشترین سهم آن مربوط به مناطق جنوبی است که از برگ درخت خرما انواع سبد، زیرانداز، ظرف و سفره می سازند. مرواربافی، چم بافی، سبد بافی و ترکه بافی از زیرشاخه های حصیربافی هستند.

منبت کاری :

تراش و برداشت قسمتی از سطح چوب برای ایجاد طرح و نقش برجسته با مغار و چکش به‌منظور ساخت اشیا مختلف را «منبت‌کاری» می‌گویند. منبت کاری از جمله هنرها و صنایع چوبی دستی است، که نقش و نگارهایی به صورت برجسته را به تصویر می کشد و از کنده کاری روی چوب حاصل میشود. با منبت‌کاری نقش‌نگارهای متنوعی بر اشیایی چون قاب، رحل، درب، نرده، صندلی، مبل، پایه میز و غیره ایجاد می‌شود. اولین تاریخچه ی منبت کاری به گذشته های دور برمیگردد که با ابزار های ساده به کنده کاری روی چوب ها می پرداختند و البته به دلیل شرایط آب و هوایی مختلف و عمر نه چندان زیاد چوب مورد آسیب قرار گرفته اند و مقاومت خود را از دست داده اند.

مشبک کاری با چوب :

یکی از صنایع دستی _کاربردی ((مشبک چوب)) نام دارد. مشبک کاری اغلب با دیگر هنر های مرتبط با چوب (خصوصا منبت) همراه می شود. برای اجرای مشبک کاری، پس از پیاده کردن طرح مورد نظر بر روی چوب، قسمتهای منفی طرح را به کمک ابزاری چون مغار و اره مویی خارج می سازند، تا طرح اصلی به صورت مشبک باقی بماند. معمولا طرح باقی مانده را نیز منبت کاری میکنند تا طرح، بُعد پیدا کند و زیبا تر شود .

ارسی :

نوعی پنجره چوبی است که دارای طرح ها و ابعاد گوناگون می باشد و شامل شیشه های رنگی است که امروزه دیگر ساخت آن کم شده است و فقط برای زیبایی و دکور و در مقیاس کمتر از سابق تولید می شود. از مهمترین خواص این پنجره ها می توان به زیبایی و نقش هندسی اشاره کرد و به علت ریز بودن شبکه های این پنجره و شیشه های رنگی، علاوه بر اینکه نور از بیرون به داخل اتاق وارد می شد، امکان دید از بیرون به داخل اتاق را کم می کرد و به همین دلیل در خانه های قدیمی بسیار محبوب بود. در خانه های قدیمی کاشان، یزد و اصفهان پنجره های زیبایی از نوع ارسی وجود دارد.

سوخته کاری روی چوب :

در هنر سوخت روی چوب، قالب های مختلفی از جنس فولاد یا برنج تهیه می کنند که دارای نقوش سنتی مورد نظر است. با داغ کردن این قالب ها بر روی آتش و فشردن آن بر روی چوب و انتقال اثر این سوختگی آثار هنری زیبایی پدید می آید که موارد مصرفی چون رویه ی میز و مبلمان و جعبه جواهر و … دارد.

سازهای موسیقی:

این رشته جز مهجورترین صنایع دستی چوبی است. انواع سازهای سنتی موسیقی مانند سنتور، تار، سه تار، ویولن، کمانچه، فلوت و غیره از چوب های بادوام و مناسب ساخته می شوند. نوع چوب به کار رفته در آنها و استادکار یا کارگاهی که تولید کننده این سازها است، از جمله مهمترین عوامل کیفیت ساز به شمار می روند. برای تکمیل ساخت یک ساز در کنار چوب از پوست حیوانات و سیم نیز استفاده می شود.

نازک کاری چوب:

نازک کاری نیز یکی از صنایع دستی زیبای ایران است. نازک کاری روی چوب، از جمله رشته های متنوع و با ارزش چوب است که طی آن، چوب بر اساس طرح و نقش مورد نظر، روکش می شود. با این تکنیک، محصولات ظریف و نازک چوبی در نهایت ظراف و با دقت و زیبایی تولید می شود.